Từ bao đời nay hoa sen luôn gắn liền với đời sống tinh thần của người Việt, hoa sen là biểu tượng cho sự thuần khiết thanh cao tinh thần của người luôn vượt lên nghịch cảnh khoe sắc tỏa hương cho đời.
 

Giản dị tao nhã nhưng vô cùng tinh tế sen là hiện thân cho tính cách, khí chất tâm hồn người quân tử. Sen mọc trong bùn đất nhưng vẫn vươn lên mạnh mẽ tiếp nhận sinh khí từ ánh dương mà không hề bị vấy bẩn. Giống như con người sinh ra trên đời trải bao sóng gió, cám dỗ của tham lam đố kỵ và dục vọng vẫn bản lĩnh sống đúng với đạo lí làm người, theo đuổi đam mê và khát vọng. Nguyễn Trãi – Danh nhân văn hóa thế giới, người anh hùng dân tộc có công lớn trong cuộc kháng chiến chống giặc Minh rồi tận lực cống hiến xây dựng đất nước vẫn thường nặng ưu tư vì lòng người đố kị, thói đời vùi dập đã gửi tâm sự qua câu thơ buồn: “Liên tử hữu tâm tri độc khổ” (Hạt sen có tim biết nỗi đắng cay riêng mình).
 

Hoa sen là biểu tượng trong Phật giáo mang trong mình ý nghĩa triết học nhân sinh cao quý.  Phật lấy hoa sen làm Phật đài biểu trưng cho 8 đặc tính kỳ diệu:

- Tính vô nhiễm: Sen mọc chỗ bùn nhơ nhưng vẫn tỏa hương thơm không mang mùi hôi tanh của bùn lầy.

- Trừng thanh: Chỗ nào có hoa sen mọc, chỗ đó nước không bao giờ đục mà luôn trong mát.

- Kiên nhẫn: Cây sen từ lúc nảy mầm trong bùn đất, đáy nước đến lúc vươn lên trên mặt nước xòe lá trổ bông là cả một quá trình sinh trưởng kiên nhẫn lớn lao.

- Tính viên dung: Hoa sen từ lúc nở tới khi tàn không hề bị loài ong bướm nào tới lấy nhụy được, luôn giữ nét thuần khiết.

- Tính thùy mị của mùi hương: Hương hoa sen nhẹ nhàng thanh khiết không quá nồng nàn hay ngào ngạt.

- Tính hành trực: Sen mọc lên với thân hình ngay thẳng.

- Ngẩu không: Hoa sen tuy thân ngay thẳng

- Bồng thực: Khác các loài hoa khác, hoa sen nở ra đã có hạt sẵn – đó là nhân quả đồng thời. Điều này nói lên rằng nhân quả như hình với bóng, con người luôn tự nhủ với bản thân phải tu thân tích đức có thế mới có hạnh phúc.
 

Hoa sen là biểu tượng cho ý chí bất khuất, kiên cường của dân tộc Việt. Luôn hằn sâu trong tiềm thức của những người con xa xứ:

Trong đầm gì đẹp bằng sen
Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng
Nhị vàng bông trắng lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn